Zdrowy skład pieczywa i czego w nim być nie powinno

Co wpływa na cenę, smak i jakość chleba i bułek?

Chleb to chleb, tylko czemu jeden jest tak dobry, że na kromce nie skończymy, a inny jemy niechętnie? Zresztą to samo dotyczy bułek. Dlaczego niektóre pieczywo jest droższe i które najlepiej wybierać? Jaki powinien być zdrowy skład pieczywa? Czy im jest dłuższy tym lepiej? Naprawdę w codziennym pieczywie można znaleźć coś niezdrowego? 

Na jakość, cenę oraz smak chleba i bułek wpływa oczywiście to z czego są upieczone. I chociaż przeważnie pieczywo nie ma metek, to warto wiedzieć jaki jest zdrowy skład pieczywa i czego w nim być nie powinno. 

Tradycyjne i pyszne pieczywo powinno mieć jak najkrótszy skład. Im bardziej przetworzona jest żywność i im więcej ma zbędnych składników, tym jest mniej wartościowa. Prosty zdrowy skład pieczywa to mąka, woda, zakwas lub drożdże i sól. Coraz częściej też pieczywo urozmaica się różnymi zdrowymi dodatkami, które nie tylko podnoszą walory smakowe, ale wpływają też korzystnie na zdrowie. 

Jak sprawdzić czy to zdrowy skład pieczywa?

Niestety niektórzy producenci pieczywa, chcąc poprawić wygląd, wielkość lub przedłużyć trwałość, dodają do pieczywa różne niezdrowe dodatki, których w nim być nie powinno. Nie jest też tak, że dodatki te są zakazane, ale jak w przypadku innych produktów żywnościowych, to klient podejmuje decyzję, czy chce spożywać produkt, zawierający polepszacze i konserwanty. Niestety często są one składnikami pieczywa wypiekanego w marketach z ciasta mrożonego.

Problem polega na tym, że większość pieczywa sprzedawanego luzem nie ma metek. Nie możemy więc na szybko sprawdzić, czy wykorzystano tylko podstawowy zdrowy skład pieczywa, czy coś “przemycono”. Nie każdemu chce się szukać w sklepie kartki ze składem (a nie raz próbowałam) lub wchodzić na stronę sklepu, gdzie też umieszczane są te informacje. Wprawdzie markety kierują też do obsługi stoiska, ale to dość problematyczne.

Jeśli jednak nam się uda to możemy sprawdzić czy wybrane przez nas pieczywo ma odpowiedni skład. Wiedząc jak powinien wyglądać zdrowy skład pieczywa, możemy też zapytać o niego w lokalnej piekarni. Chociaż te przeważnie dbają o jakość swoich wypieków, bo można powiedzieć, że “patrzą klientom w oczy”.

Woda niezbędna do produkcji chleba i bułek

Zacznę od wody, chociaż tutaj nie będę miała za dużo do napisania. Woda jest po prostu potrzebna do zrobienia ciasta z mąki, czyli jej sklejenia. Piekąc różne ciasta raczej nie dodajemy wody, bo wtedy łącznikami są jajka i tłuszcz. Ponieważ w podstawowym pieczywie, czyli chlebie i bułkach nie ma ani jajek ani tłuszczu, wykorzystuje się wodę. Oczywiście woda jest też potrzebna do zrobienia zakwasu. Myślę, że nie ma tu znaczenia, czy jest to woda z kranu, źródlana, czy mineralna. 

Ogólnie woda jest bardzo potrzebna człowiekowi i niestety nie potrafimy bez niej żyć, ale to już całkiem inna historia, którą opisałam w “Woda – dlaczego jest niezbędna dla organizmu”.

Mąka pełnoziarnista zapewni zdrowy skład pieczywa

Na temat mąki mogę się trochę rozpisać, bo to głównie od niej zależy zdrowy skład pieczywa. Gdybym miała opisać jednym słowem, jaka mąka powinna być w pieczywie to napisałabym “pełnoziarnista”. To właśnie pełne ziarna zbóż są najcenniejsze i zapewniają naprawdę zdrowy skład pieczywa. Do wyrobu mąki pełnoziarnistej wykorzystuje się całe ziarna mielone razem z bielmem i otoczką. Taka mąką zawiera najwięcej witamin, składników mineralnych i błonnika. Przeważnie ziarna mielone są tylko raz, dlatego często mąka taka nazywana jest mąką razową.

Prawdziwe pieczywo pełnoziarniste można poznać po kolorze i wcale nie chodzi o to, że ma być ono ciemne. Zdrowe pieczywo pełnoziarniste ma ciemniejszy lekko szary kolor, czasem można w nim zobaczyć fragmenty łusek i ziaren. Pieczywo ciemnobrązowe lub rudawe może tylko udawać pełnoziarniste i być “farbowane” o czym napiszę później, opisując niezdrowe dodatki, których w pieczywie być nie powinno. Chcę jeszcze zwrócić uwagę, że teraz opisuję pieczywo pełnoziarniste, a nie wieloziarniste, bo o nim napiszę omawiając zdrowe dodatki do pieczywa.

Z jakich ziaren robi się mąkę do wypieku chleba i bułek?

Wiemy już, że zdrowy skład pieczywa zapewnia mąką pełnoziarnista. Ale z jakich ziaren powinna pochodzić? Otóż tutaj to w zależności od pieczywa. Do wypieku chleba używa się przeważnie mąki żytniej mieszanej z różnymi rodzajami mąki pszennej. Najczęściej jest to mąka graham lub orkiszowa. Orkisz wskazuje na rodzaj pszenicy, natomiast graham to po prostu mąką pszenna pełnoziarnista. Więcej na ten temat napisałam w “Chleb poproszę. Chętnie podam, ale jaki?”.

Wiele osób myśli, że bułka to to samo co chleb, tylko w mniejszej wersji. A prawda jest taka, że bułki i chleb trochę się różnią. Dla tych, którzy chcą poznać te różnice oraz wszystkie rodzaje bułek, polecam “Czy bułki to małe chleby? Poznaj różnice oraz rodzaje bułek”. Teraz wspomnę tylko, że do wypieku bułek najczęściej stosuje się mąkę pszenną, czasem z domieszką żytniej, owsianej lub kukurydzianej.

Zdrowy skład pieczywa to zakwas chlebowy

Każde pieczywo, żeby ładnie wyrosło i stało się chlebem lub bułką, potrzebuje odpowiednich substancji spulchniających. Zdrowy skład pieczywa zapewniają zakwas oraz drożdże piekarnicze. Oba te spulchniacze stosuje się do wypieku pieczywa, chociaż trochę się różnią. Ktoś może mi zarzucić, że tylko zakwas zasługuje na to, by wpisać się w zdrowy skład pieczywa. Ale również drożdże piekarnicze, to bardzo zdrowy produkt.

Zakwas był od dawna wykorzystywany do pieczenia chleba i uważany jest za bardziej naturalny. Powstaje z połączenia wody i mąki, najczęściej żytniej. Niestety, żeby otrzymać dobry zakwas potrzeba kilku dni, dlatego przygotowuje się go z wyprzedzeniem. Cały proces jest dużo droższy od zastosowania drożdży piekarskich. Zakwas ma jeszcze jedną wadę marketingową sprawia, że pieczywo nie wygląda tak atrakcyjnie, jak w przypadku pieczonego z dodatkiem drożdży. Jest bardziej twarde i zbite, chociaż jego zaletą jest to, że dłużej zachowuje świeżość. Zakwas ma też wielką przewagę nad drożdżami, bo zawiera cenny kwas mlekowy, wspierający florę bakteryjną jelit. Trzeba jednak pamiętać, że chleb na zakwasie jest ciężkostrawny i nie każdemu może służyć.

Drożdże piekarskie to też zdrowy skład pieczywa?

Drożdże piekarskie wcale nie są takie złe i również zasługują na to by wkomponować się w zdrowy skład pieczywa. Często stosowane drożdże to mikroorganizmy, które potrzebują produktów zawierających cukry proste. W czasie fermentacji rozkładają cukry na alkohol i dwutlenek węgla, odpowiadający za pulchność ciasta. Pieczywo z dodatkiem drożdży jest bardziej puszyste i lekkostrawne. Dlatego polecane jest osobom z problemami żołądkowymi i wrzodami. Niestety pieczywo na drożdżach szybciej wysycha. Drożdże przeważnie dodaje się bułek, rzadziej do chleba.

Analizując to, piekarniom lepiej opłaca się wypiekać pieczywo na drożdżach. Przecież klient, który się nie zna i nie może przeczytać składu, sięgnie po tańsze i bardziej atrakcyjne pieczywo. Ostatnio coraz częściej można spotkać pieczywo zarówno z dodatkiem drożdży jak i zakwasu. Takie połączenie staje się alternatywą i jest chętnie wybierane.

Zdrowy skład pieczywa, to co tu robią sól i cukier?

Kolejny może trochę kontrowersyjny produkt, jak na zdrowy skład pieczywa to sól. Dużo mówi się o szkodliwości soli i o tym, że powinna być ograniczana, a tu znajduje się na zdrowej liście produktów. Ilość soli jaką dodaje się do pieczywa jest niewielka, ale bardzo poprawia jego smak. Po prostu pieczywo bez soli jest niedobre. Dodatkowo sól wpływa też na foremność ciasta, dlatego odrobinę soli dodaje się również do słodkich bułek.

Następny kontrowersyjny składnik to cukier. Wprawdzie nie powinien być dodawany do każdego pieczywa, ale często jest składnikiem potrzebnym do fermentacji drożdży piekarskich. To dzięki zawartości cukru, drożdże mogą odpowiednio zadziałać i wpłynąć na spulchnienie ciasta. Zdrowy skład pieczywa zawiera tylko niezbędną ilość potrzebnego cukru. Oczywiście cukier w większych ilościach dodaje się też do słodkich bułek i drożdżówek, ale te raczej nie mają zdrowego składu.

Zdrowe i wartościowe dodatki do pieczywa

Podstawowy zdrowy skład pieczywa często urozmaica się o dodatki, które poprawiają smak i wygląd pieczywa. Ważne jest też to, że dodatki te są zdrowe i korzystnie wpływają na nasze zdrowie, dostarczając niezbędnych składników odżywczych, mineralnych oraz witamin. 

Najczęściej do pieczywa dodawanie są “Nasiona, pestki, ziarna – po które i dlaczego warto sięgać?”. To bardzo zdrowe dodatki, które dostarczają odpowiednich węglowodanów, białek i tłuszczy. Ponadto są bogatym źródłem błonnika. Najchętniej wykorzystywane ziarna to słonecznik, dynia, mak, sezam, siemię lniane, czarnuszka i chia. Czasem do pieczywa dodaje się też płatki owsiane, orzechy i anyż. Pieczywo z dodatkiem ziaren to pieczywo wieloziarniste. Jednak tutaj mała uwaga, na taką nazwę zasługuje tylko pieczywo, które ma ziarna dodane do ciasta, a nie tylko kilka sztuk, posypanych po wierzchu. 

Coraz częściej aby wzbogacić smak pieczywa, dodaje się do ciasta różne zioła. To bardzo wartościowe dodatki, które swoimi właściwościami korzystnie wpływają na nasze zdrowie. Wiele z ziół poprawia trawienie i wspiera pracę wielu narządów. Wiele z właściwości ziół opisałam już w swoim zielniku, do którego zapraszam. Tu polecę “Tymianek – kartka z zielnika. Ale po co i z czym to się je?”, bo tymianek często dodaje się do pieczywa. Inne popularne zioła, które urozmaicają smak pieczywa to: kminek, rozmaryn, szałwia, czosnek, bazylia i zioła prowansalskie.

Modne stało się też wykorzystywanie do wypieku pieczywa różnych warzyw. Bardzo dobrze sprawdzają się tu “Warzywa korzeniowe – smaczne, zdrowe, kolorowe”. Najbardziej popularne z nich to buraki, marchew i bataty. Warzywa te sprawiają, że pieczywo jest lekko słodkie i ma ciekawy, charakterystyczny smak. Trzeba jednak pamiętać, że warzywa te zmieniają kolor pieczywa i z reguły taki kolor jest naturalny, czyli nie jest efektem sztucznych barwników.

Czego w pieczywie być nie powinno?

Zdrowy skład pieczywa powinien być jak najkrótszy i jak najbardziej naturalny. Jednak w pieczywie często można znaleźć dodatkowe substancje chemiczne. Chociaż nie są one zakazane i mogą legalnie być wykorzystywane, to może niekoniecznie chcemy je spożywać. Większość z nich uważana jest za bezpieczne, ale i tak mogą prowadzić do bólów głowy, biegunek i wymiotów. Część z nich może zwiększać objawy alergii i zaostrzać ataki astmy. Sztuczne dodatki mogą być szkodliwe zwłaszcza dla dzieci i osób starszych.

Emulgatory dodawane do pieczywa ułatwiają mieszanie składników, czym zwiększają objętość ciasta, dając w efekcie większy produkt. Dodatkowo przedłużają trwałość i zapobiegają szybkiemu czerstwieniu pieczywa. Konserwanty przedłużają świeżość pieczywa, zapobiegając rozwojowi pleśni i wysychaniu. Pieczywo z dodatkiem konserwantów rzadko czerstwieje. 

Substancje te możemy znaleźć w pieczywie pakowanym o przedłużonej przydatności do spożycia. Niestety często też dodaje się je do pieczywa sprzedawanego w marketowych piekarniach, które bazują na cieście mrożonym. Takie ciasto wymaga między innymi konserwantów, które pomogą przechowywać mrożone półprodukty do pieczenia pieczywa. Mam nadzieję, że małe piekarnie nie stosują takich substancji, bo ich pyszne pieczywo, tego nie wymaga.

Powinniśmy też uważać na barwniki, które mają sprawić, że białe pieczywo z mąki oczyszczonej wygląda na ciemniejsze, czyli zdrowsze, pełnoziarniste. Takie pieczywo częściej jest wybierane przez klientów, dlatego piekarnie dodają do pieczywa karmel, melasę lub ciemny słód jęczmienny. Barwione pieczywo ma raczej nienaturalny kolor, często zbyt ciemny lub wręcz pomarańczowy. Prawdziwe pieczywo pełnoziarniste jest koloru lekko szarego.

Pieczywo kupne, czy domowe?

W sklepach i piekarniach można spotkać wiele gatunków pieczywa o różnych kształtach i odcieniach wskazujących na smaczny i zdrowy produkt. Niestety często kupując oczami, możemy popełnić błąd, a pieczywo po przyniesieniu do domu może rozczarować nas smakiem czy strukturą. Producenci wiedzą, że “Jemy oczami, czyli niech się dzieje na talerzu”, dlatego robią wszystko, żeby pieczywo na sklepowych półkach było atrakcyjne, nie zawsze dbając o jego jakość. Myślę, że w obecnych czasach warto znaleźć ulubioną piekarnię, która oferuje zdrowy skład pieczywa i trzymać się blisko wybierając z jej oferty. 

Coraz więcej osób próbuje też sił w samodzielnym pieczeniu pieczywa. Pojawia się też coraz więcej łatwych przepisów, takich jak chleb z patelni oraz dodatków ułatwiających domowy wypiek chleba. I może to jest najlepszy sposób na pewny i zdrowy skład pieczywa. Sama coraz bardziej o tym myślę.   

Ana