Mniszek lekarski – kartka z zielnika. Ale po co i z czym to się je?

Mniszek lekarski, czy mlecz polny?

Mniszek lekarski potocznie zwany mleczem lub dmuchawcem to roślina szczególnie lubiana przez dzieci. W czasie kwitnienia daje duże żółte kwiaty, w dodatku w bardzo dużych ilościach. Kwiaty mniszka idealnie nadają się do robienia wianków i bukietów. Wystarczy niewiele sztuk, by uzyskać piękny wianek lub bukiet. Taka zabawa bardzo podoba się dziewczynkom. Kiedy mniszek lekarski przekwita i zamienia się w puchate dmuchawce, jest ulubioną zabawą wszystkich dzieci. Sama bardzo lubiłam bawić się mniszkiem na każdym etapie jego rozwoju. Zawsze po takiej zabawie miałam brudne i klejące ręce. Była to zasługa mleczka znajdującego się w łodyżkach kwiatów i liści. I to dzięki niemu mniszek lekarki nosi potoczną nazwę mlecz. Prawda jednak jest taka, że mniszek lekarski, a mlecz polny to dwie rożne rośliny. 

Mniszek lekarski to roślina jadalna o właściwościach zdrowotnych, natomiast mlecz polny jest niejadalnym chwastem. Obie rośliny chociaż mogą wydawać się podobne, są łatwe do odróżnienia. Mniszek lekarski wyrasta z korzenia blisko ziemi, posiada nisko wyrastające liście, pomiędzy którymi wyrastają łodygi z żółtymi kwiatami. Łodygi są gołe, zakończone jednym kwiatem, który przyciąga owady i miododajne pszczoły.

Mlecz polny wyrasta w formie łodygi, na której znajdują się zarówno liście jak i kwiaty. Na jednej łodydze może rosnąć kilka żółtych kwiatów. Kwiaty mleczu są mniejsze niż kwiaty mniszka. Obie rośliny we wszystkich łodygach i liściach zawierają mleczny sok. Zarówno kwiaty mniszka jak i mleczu po przekwitnieniu zamieniają się w puchate kulki z wbitymi w nasadę nasionkami. Jednak kulka mleczu jest mniejsza i bardziej zbita.

Chwasty w ogrodzie mogą być pożyteczne

Chociaż żółte kwiaty i puchate kulki mniszka zdobią łąki i ogrody, to jednak w tych drugich mniszek lekarski uważany jest za chwast. O ile jest rośliną lubianą przez dzieci, o tyle nie lubią go ogrodnicy. Niejedna osoba łapie się za głowę, gdy widzi jak mniszek lekarski rozpycha się na grządkach i rabatach ogrodu. Nieszczęśliwi są też ci, którym mniszek lekarski panoszy się na idealnych trawnikach. Niestety mniszek lekarski bardzo szybko się rozrasta, przenosząc za pomocą wiatru lekkie spadochrony z nasionkami. Dlatego wielu ogrodników stosuje różne sposoby i preparaty na pozbycie się chwastów, również mniszka.

Trzeba jednak pamiętać, że niektóre chwasty w tym mniszek lekarski mogą być bardzo przydatne w uprawie ogrodu i sadu, dlatego warto spojrzeć na nie łagodniejszym okiem. Więcej na ten temat pisałam w “Naturalne nawozy – chwasty na szkodniki i choroby roślin”. Ale mniszek nie na darmo nosi przydomek “lekarski”, bo chociaż dla wielu to tylko chwast, ma też wiele cennych właściwości, które warto wykorzystać. Istotne jest też to, że cały mniszek lekarski jest równie cenny. Dlatego zbiera i wykorzystuje się kwiaty, liście i korzenie. Chociaż zbiór poszczególnych części mniszka lekarskiego powinien odbywać się w innych fazach wzrostu.

Wczesną wiosną przed kwitnieniem zbiera się młode liście mniszka, bo wtedy są najmniej gorzkie. Żółte kwiaty można zbierać w pełnym rozkwicie, najlepiej w słoneczny dzień, bo na noc i w dni deszczowe kwiaty się zamykają. Natomiast korzeń mniszka lekarskiego wykopuje się jesienią, to wtedy posiada najwięcej wartościowych składników.

Zdrowotne właściwości mniszka lekarskiego

Mniszek lekarski to bardzo wartościowa roślina bogata w wiele składników mineralnych: potas, magnez, żelazo, krzem i siarkę. Dodatkowo w mniszku znajdziemy witaminy C, A, D i z grupy B. Kwiaty mniszka zawierają również cenne olejki eteryczne. Dzięki bogatemu składowi mniszek lekarski posiada właściwości przeciwwirusowe, przeciwgrzybicze i przeciwbakteryjne. Ponadto jest też źródłem antyoksydantów, ograniczających działanie wolnych rodników i zapobiegających wielu chorobom, w tym nowotworom.

Ze względu na swoje właściwości mniszek lekarski wykorzystywany jest w medycynie. Można spotkać go w składzie herbatek, kapsułek, syropów i maści. Trzeba jednak pamiętać, że działanie mniszka może być słabe i niewystarczające, dlatego mniszek często jest jednym ze składników leków. Muszę jeszcze przypomnieć, że jak wiele ziół nie powinien być łączony z niektórymi lekami, dlatego w razie wątpliwości należy skonsultować się z lekarzem. Ponadto moczopędne i lekko przeczyszczające właściwości mniszka, mogą osłabić działanie przyjmowanych leków.

Mniszka lekarskiego nie powinny stosować między innymi kobiety w ciąży i karmiące piersią. Powinny go unikać również osoby chorujące na nerki i niedrożność dróg żółciowych oraz ze skłonnościami do wrzodów żołądka i dwunastnicy. Większość ziół powinna być stosowana rozważnie, pisałam o tym w “Zioła mogą być niebezpieczne – kiedy i na które należy uważać?”. Ale jest też wiele ziół bezpiecznych, po które można często sięgać “Zdrowe herbatki ziołowe, które warto pić codziennie”. 

Mniszek lekarski stosowany w medycynie

W medycynie mniszek lekarski wykorzystywany jest między innymi w regeneracyjnym leczeniu wątroby, dodatkowo działając oczyszczająco wspiera jej pracę. Ponadto mniszek korzystnie wpływa na zwiększenie wydzielania żółci oraz ułatwia jej przepływ, zapobiegając zastojom i kamicy w drogach żółciowych. Mniszek lekarski zwiększa również wydzielanie soków żołądkowych i poprawia proces trawienia. Dlatego polecany  jest w przypadku niestrawności oraz po zatruciach pokarmowych. 

Mniszek lekarski dzięki właściwościom przeciwzapalnym łagodzi stany zapalne układu moczowego. Ponadto wykazuje działanie moczopędne czym wspiera pracę nerek i pomaga oczyścić organizm ze zbędnych składników przemiany materii i kwasu moczowego. Dzięki temu poprawia funkcjonowanie całego organizmu i zapobiega zapaleniu stawów. 

Mniszek lekarski wykorzystuje się również w chorobach układu krążenia. Pomaga oczyścić krew i poprawia krążenie, wpływając korzystnie na pracę wszystkich organów. Pomaga obniżyć poziom glukozy we krwi, zapobiegając cukrzycy i otyłości. Przeciwzapalne właściwości mniszka lekarskiego wykorzystuje się w chorobach reumatycznych. Mniszek lekarski wzmacnia odporność na infekcje i wirusy, dlatego poleca się go osobom starszym i po przebytych chorobach, w celu wzmocnienia odporności organizmu. Korzystnie poprawia też apetyt u osłabionych chorobą osób.

Jadalne części mniszka lekarskiego

W kuchni można wykorzystywać wszystkie części mniszka lekarskiego. Ważne jest też to, że można jeść go na surowo, gotować, dusić, smażyć i marynować. Kwiaty i korzeń mniszka wykorzystuje się je także do robienia win i nalewek. Chociaż mniszek lekarski dzięki zawartości białego soku (mleczka) jest lekko gorzki pasuje do wielu dań.

Świeże listki mniszka można dodawać do sałatki, która zadziała oczyszczająco np. po przejedzeniu “Dieta oczyszczająca po przejedzeniu – jak poczuć się lekko?”. Listki mniszka bardzo dobrze sprawdzą się również jako składnik farszu do różnych potraw. Możemy też przygotować z nich pesto lub dodawać do zup. Młode listki mniszka często zastępują szpinak. Listki i kwiaty mniszka możemy też ususzyć i zaparzać w formie moczopędnej i oczyszczającej herbatki. Taka herbatka wykazuje też działanie napotne i sprawdzi się w chłodniejsze dni oraz w przypadku przeziębienia. Warto też pamiętać, że herbatka ułatwi trawienie i pomoże pozbyć się wzdęć, dlatego można po nią sięgnąć w przypadku niestrawności i przejedzenia.

Bardzo popularne w kuchni są kwiaty mniszka lekarskiego, z których między innymi  robi się słodki gęsty syrop. Syrop z mniszka lekarskiego można wykorzystać do słodzenia napojów i deserów. A jego konsystencja pozwala również na posmarowanie pieczywa lub naleśników. Syrop z mniszka stosuje się również jako lekarstwo na przeziębienie i infekcje dróg oddechowych i gardła. Przy okazji polecam ciekawe i zdrowe przetwory z kwiatów i liści mniszka. Może warto zachować trochę zdrowia na następne pory roku.

Dobrze oczyszczony korzeń mniszka możemy jeść na surowo. Można również dodać go do zupy i zjeść po ugotowaniu. Uprażony i zmielony korzeń mniszka lekarskiego można zaparzać zamiast kawy. Nie zawiera kofeiny, ale w smaku i aromacie przypomina prawdziwą kawę. Dla urozmaicenia można dodawać takie same dodatki jak w przypadku kawy, np. mleko lub smakowe syropy.

Mniszek lekarski wspiera odchudzanie

Dla zachęcenia do spożywania mniszka lekarskiego w różnych formach napiszę, że jest on niskokaloryczny. Po mniszek lekarski spokojnie mogą sięgać osoby na dietach odchudzających lub próbujące utrzymać szczupłą sylwetkę. Zawarty w mniszku błonnik oraz inulina pomagają na dłużej zaspokoić uczucie głodu. Ważne jest też to, że inulina uważana jest za naturalny prebiotyk. Pomaga odbudować florę bakteryjną jelit, przyspieszając ich perystaltykę. Oczyszczające działanie mniszka lekarskiego przyspiesza metabolizm, co korzystnie wpływa na utratę wagi. 

Pomocne w odchudzaniu jest również łagodne działanie przeczyszczające mniszka, regulujące rytm wypróżnień i zapobiegające zaparciom. Jest to ważne zwłaszcza na źle zbilansowanych dietach, ograniczających spożywanie węglowodanów. Natomiast zaparcia mogą mieć bardzo duży wpływ na zastoje i wahania wagi i zniechęcać do dalszego odchudzania. Więcej na ten temat pisałam w “Zastoje i wahania wagi na diecie – to ważyć się, czy nie?”. Ponadto moczopędne i oczyszczające działanie mniszka lekarskiego pomaga pozbyć się nadmiaru wody z organizmu, dając uczucie lekkości i zapobiegając obrzękom. A nadmiar wody w organizmie również wpływa na wzrost wagi i zwiększa obwody.

Mniszek lekarski na problemy skórne

Oczyszczające działanie mniszka lekarskiego wykorzystuje się również w kosmetyce. Dzięki oczyszczaniu organizmu z toksyn poprawia się stan skóry ogranicza powstawanie trądziku. W leczeniu zmian skórnych ważne jest też przeciwzapalne działanie mniszka lekarskiego, łagodzące stany zapalne skóry.

Ponadto mniszek lekarski przyspiesza gojenie ran regenerując skórę i zapobiegając powstawaniu blizn. Jest to ważne również podczas leczenia trądziku, który może pozostawiać nieestetyczne blizny. Mniszek lekarski sprawdza się także w leczeniu innych chorób skórnych, takich jak egzema i łuszczyca. Okłady z liści mniszka i ze świeżo wyciśniętego soku wykorzystuje się do leczenia kurzajek i brodawek.

Antyoksydanty zapobiegające starzeniu organizmu wykorzystuje się w kremach i preparatach do pielęgnacji skóry. Dzięki nim skóra jest miękka i wygładzona. Ponadto mniszek lekarski pomaga usuwać przebarwienia skóry, dodając jej blasku i młodzieńczości.

Mniszek lekarski można też wykorzystywać do pielęgnacji włosów, które dzięki niemu są odżywione i szybciej rosną. Preparaty z mniszku zapobiegają przetłuszczaniu włosów. Bardzo dobrze sprawdzają się w przypadku łupieżu, łagodzą stany zapalne i ograniczają swędzenie głowy.

Łatwo dostępne zioła, a nie chwasty

Mniszek lekarski jest ogólnie dostępnym zdrowym ziołem i zasłużył na to, by znaleźć się na kolejnej kartce w moim zielniku. Zbierając mniszek samodzielnie nie musimy za niego płacić w sklepach lub aptekach. Zebrane liście i kwiaty możemy wykorzystać na bieżąco, zrobić przetwory do słoików lub ususzyć na napary. Jeśli więc mniszek lekarski rośnie w Waszych ogrodach lub na trawnikach, a nie stosujecie żadnych chemicznych oprysków, warto z niego skorzystać.

Zbierając młode liście i pełne żółte kwiaty mniszka, nie doprowadzicie do przekwitnięcia. Tym samym nie powstaną dmuchawce z łatwo przenoszącymi się nasionkami. Pomoże to ograniczyć ilość mniszka lekarskiego w przyszłych sezonach i być może doprowadzi do tego, że zatęsknicie za pięknym żółtym kobiercem kwiatów na trawniku. Nie obawiajcie się jednak, że zabraknie Wam mniszka do wykorzystania, bo na pewno część nasionek przyleci do Was z daleka.

Ana